Thiền phái Trúc Lâm – dòng thiền mang đậm bản sắc dân tộc Việt, được sáng lập bởi vua Trần Nhân Tông ngay trên non thiêng Yên Tử, Quảng Ninh. Không chỉ là một trường phái tu hành, thiền phái này còn là di sản văn hóa – tâm linh có giá trị to lớn, gắn liền với tinh thần nhập thế, gắn đạo với đời.
Đôi nét về Thiền phái Trúc Lâm
Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử là dòng thiền thuần Việt, thể hiện rõ tinh thần nhập thế của Phật giáo Việt Nam. Thiền phái này mang đặc trưng kết hợp giữa việc tu tập tâm linh và trách nhiệm với đất nước, không tách rời đạo với đời, giúp người tu theo đạo Thiền vừa phát triển tâm linh vừa hoàn thành bổn phận công dân.
Ai là người sáng lập Thiền phái Trúc Lâm?
Vua Trần Nhân Tông (1258-1308) là người sáng lập thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Là con trai trưởng của vua Trần Thánh Tông và Nguyên Thánh Hoàng hậu, ông lên ngôi vua năm 1279. Ngoài thời gian điều hành triều chính, ông còn dành nhiều thời gian nghiên cứu kinh điển Phật giáo và thường xuyên mời các vị cao tăng vào cung để tham vấn.
Năm 1299, sau khi thoái vị, ông chính thức xuất gia và đến tu hành tại núi Yên Tử (Quảng Ninh), lấy hiệu là Hương Vân Đại Đầu Đà. Từ đây, ông đã sáng lập thiền phái Trúc Lâm, được người đương thời tôn kính gọi là Phật Hoàng hoặc Điều Ngự Giác Hoàng.
Ý nghĩa tên gọi “Trúc Lâm”
“Trúc Lâm” vốn là hiệu của vua Trần Nhân Tông. Tên gọi này mang ý nghĩa gắn liền với không gian tu tập thanh tịnh, nơi có những rừng trúc xanh mát. Núi Yên Tử trở thành trung tâm của thiền phái Trúc Lâm vì đây là nơi Phật Hoàng Trần Nhân Tông tu hành, giảng đạo và xây dựng nhiều cơ sở Phật giáo. Sự kết hợp giữa “Trúc Lâm” và “Yên Tử” đã tạo nên tên gọi đầy đủ của thiền phái, phản ánh cả nguồn gốc và trung tâm hoạt động của dòng thiền này.
Thiền phái Trúc Lâm – Yên Tử có gì nổi bật?
Thiền phái Trúc Lâm sở hữu những đặc điểm riêng biệt, khác với các thiền phái khác. Những nét đặc trưng này không chỉ thể hiện cốt lõi tư tưởng của thiền phái mà còn phản ánh bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.
Tinh thần nhập thế
Khác với nhiều thiền phái khác, thiền phái Trúc Lâm nổi bật với tinh thần nhập thế, không tách rời đạo với đời. Theo quan điểm của thiền phái này, để tìm đường giác ngộ không nhất thiết phải từ bỏ thế gian mà ngược lại, người tu hành càng phải dấn thân vào cuộc sống, chia sẻ niềm vui nỗi buồn với dân tộc. Khi đất nước gặp khó khăn, người con Phật phải sẵn sàng tham gia bảo vệ quê hương; khi thanh bình thì trở về với cuộc sống tu hành thoát tục.
Tinh thần nhập thế này được thể hiện rõ qua cuộc đời của chính Phật Hoàng Trần Nhân Tông. Ông là một nhà vua tài ba, đã hai lần lãnh đạo đất nước đánh bại quân Nguyên Mông, sau đó xuất gia tu hành nhưng vẫn luôn quan tâm đến vận mệnh quốc gia.
Tam giáo kết hợp
Một nét đặc trưng quan trọng khác của thiền phái Trúc Lâm là tư tưởng Tam giáo đồng nguyên, kết hợp hài hòa Phật giáo, Nho giáo và Đạo giáo. Trần Nhân Tông đã khéo léo kết hợp giữa triết học siêu nhiên của Phật giáo với nhân sinh quan của Nho giáo và vũ trụ quan của Đạo giáo, lấy lợi ích dân tộc, quốc gia và chúng sinh làm yếu tố cơ bản trong quá trình tu tập.
Sự kết hợp này không chỉ giúp thiền phái Trúc Lâm dễ dàng thích nghi với đời sống văn hóa, xã hội Việt Nam mà còn tạo ra một hệ tư tưởng phong phú, đa dạng, đáp ứng được nhiều khía cạnh khác nhau trong đời sống tinh thần của người Việt.
>>> Xem thêm:
Chữ “Tâm” đặt lên hàng đầu
Chữ “Tâm” là trọng tâm xuyên suốt trong tư tưởng của thiền phái Trúc Lâm. Theo Trần Nhân Tông, con người cần phải “sáng tâm” để đạt được yếu chỉ của thiền. Tông chỉ của thiền phái được thể hiện qua câu “Chỉ thẳng tâm người, thấy tánh thành Phật”, nhằm đánh thức mỗi người tự vươn lên thành Phật ngay trong tâm mình, không phải tìm kiếm ở đâu xa.
Tư tưởng này được thể hiện rõ trong bài phú “Cư trần lạc đạo” của Trần Nhân Tông: “Ở đời vui đạo hãy tùy duyên/Đói cứ ăn no mệt ngủ liền/Trong nhà có báu thôi tìm kiếm/Đối cảnh vô tâm chớ hỏi thiền”. Câu kệ này nhấn mạnh rằng mỗi người đều có “báu vật” (Phật tánh) trong tâm mình, chỉ cần khám phá và phát huy.
Bản sắc dân tộc
Bản sắc dân tộc Thiền phái Trúc Lâm mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam, không bị phụ thuộc hay lai căng từ các yếu tố ngoại lai. Mặc dù Phật giáo có nguồn gốc từ Ấn Độ và du nhập vào Việt Nam qua Trung Quốc, nhưng thiền phái Trúc Lâm đã được Việt hóa mạnh mẽ, trở thành một thiền phái thuần Việt.
Bản sắc dân tộc này thể hiện qua nhiều khía cạnh như ngôn ngữ (sử dụng chữ Nôm và tiếng Việt trong giảng dạy, sáng tác), tư tưởng (lấy lợi ích quốc gia, dân tộc làm trọng), và phương pháp tu tập (kết hợp với tín ngưỡng dân gian Việt Nam).
Thiền phái Trúc Lâm vừa góp phần tạo nên nền Phật giáo Việt Nam mang bản sắc riêng vừa để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống tinh thần, văn hóa và du lịch tâm linh tại Quảng Ninh. Nếu bạn quan tâm đến những hành trình khám phá văn hóa – tâm linh tại vùng đất thiêng này, hãy đồng hành cùng Hạ Long Media để được cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích và trải nghiệm đáng nhớ.